Türkiye, yine keskin bir dönemece giriyor. Ülkenin doksan küsur senelik yönetim sisteminde köklü bir değişiklik yapılması için sunulan anayasa teklifi, TBMM'den halk oylaması sınırında geçti. Olağanüstü bir gelişme olmazsa; nisan ayı içinde konu Türk milletinin önüne sunulacak. Son kararı seçmen verecek.
Taslağın detayları hakkında fikir beyan etmek için daha zaman var… Bundan evvel, Türkiye'de referandum mekanizmasının geçmişini, daha önce yapılan halk oylamalarını ve sonuçlarını anımsamakta yarar olsa gerek…
9 TEMMUZ 1960 REFERANDUMU
Türkiye'de ilk anayasa referandumu, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası oluşturulan taslağın halkoyuna sunulmasıyla yapılmıştı. 1924 kurucu anayasasını yürürlükten kaldıran ve TBMM'yi 'cumhuriyet senatosu' ve 'millet meclisi' adıyla ikiye bölen, güçler ayrılığı ilkesine dayanan, yürütmenin yetkilerini sınırlayan bu anayasa teklifi, sandıktan % 60,4 oranda 'evet' oyuyla çıktı.
Darbe atmosferi ve Menderes başta olmak üzere DP kadrolarının yargılandığı bir süreçte yapılan halk oylamasında yüzde 40 civarında 'hayır' oyu çıkması, bu anayasanın ilerleyen yıllarda çok tartışılmasına ve sonradan değişikliklere uğramasına zemin hazırlamıştır.
7 KASIM 1982 REFERANDUMU
Yıllar sonra takvimler 1982'yi gösterirken Türkiye bir kez daha referandum için sandık başına gitti. Bu defa 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonucu oluşturulan yeni anayasa taslağı halkın huzuruna çıkarılmıştı.
Yüzde 98 katılım oranı ve yüzde 92 evet oyu ile tarihe geçen bu anayasa oylamasıyla beraber Kenan Evren, aynı zamanda Cumhurbaşkanı seçilmiş oluyordu.
Ezici bir halk desteği alan bu anayasaya Türkiye'de hayır oyu çıkan tek vilayet Bingöl olmuştu.
Güçlü bir darbe atmosferi ve tek taraflı propaganda süreci içinde yürütülen referandum sonucu ile bir sene sonra yapılacak genel seçim sonuçları arasında büyük bir çelişki ortaya çıkacaktı. Yeni anayasaya % 92 evet diyen millet, ordunun tercih ettiği MDP ve HP yerine Özal'ın Anavatan Partisi'ne iktidarı teslim edecekti.
6 EYLÜL 1987 REFERANDUMU
1982 anayasasının geçici dördüncü maddesi, birçok eski siyasetçiye yasak getiriyordu. Bu yasağın kaldırılması konu edilerek referanduma gidildi. Özal'ın 'yasak kaldırılmasın' anlamında yürüttüğü 'hayır' kampanyasına karşılık sandıktan 'evet' çıktı.
Türk milletinin demokrasi tercihi olarak yorumlansa da aradaki fark yüzde yarım bile değildi. Sandığa 25 milyondan fazla seçmen giderken 'evet' oyları ile 'hayır' oyları arasındaki fark sadece 75.000 olacaktı.
Bu referandumun illere göre dağılımına bakıldığında, belki de ilk kez kıyı bandı boyunca oluşan siyasi haritayla Anadolu'nun iç kesimleri arasında bariz bir renk farkı oluşacaktı…
Bu referandumun en önemli sonucu, Özal'ın baskın seçim kararı oldu. 29 Kasım 1987'de yapılan erken seçimlerde oyları % 36 mertebesine düşse de ANAP tekrar tek başına iktidara gelmeyi başaracaktı.
25 EYLÜL 1988 REFERANDUMU
Son referandumdan bir sene sonra Türkiye bir kez daha sandık başına gitti. Bu defaki halk oylaması konusu, gerçekten enteresandı: Özal, yerel seçimlerin altı ay öne çekilmesini istiyordu.
Birçoklarınca gereksiz bulunan bu referandumda halk yüzde 65 nispetinde 'hayır' oyu kullandı.
Türk demokrasi tarihinde bugüne kadar 'hayır' oyu çıkan tek referandum buydu…
21 EKİM 2007 REFERANDUMU
Cumhurbaşkanı seçim sürecinde TBMM'de yaşanan krizin ardından 'cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi' ve 'milletvekili seçilme süresinin dört seneye indirilmesi' teklifiyle bir kez daha milletin kapısı çalındı.
Yüzde 69 civarında 'evet' oyu ile kabul edilen bu teklifin oylandığı günün öncesinde Dağlıca saldırısı olmuş, 12 vatan evladı PKK'lılar tarafından şehit edilmişti.
Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi teklifi, 'evet' oyları ile kabul edildikten sonra Abdullah Gül'ün halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı olmasının önü açılmış olacaktı.
12 EYLÜL 2010 REFERANDUMU
Türkiye gündemine '12 Eylül anayasası ile hesaplaşma' ana fikri ile getirilen 2010 anayasa değişikliği teklifinde birbiriyle ilişkisi tartışmalı pek çok konu halkoyuna sunuldu.
Oldukça sert tartışmalar ile geçen propaganda sürecinde, 'ileri demokrasi' sloganı ile birçok anayasa değişikliği yapıldı.
Değişiklik paketi içinde en çok tartışılan husus, devletin denetim organları ve yüksek mahkemelerin yapısında değişim getiren maddeler oldu.
Halkın yaklaşık yüzde 58 oranında 'evet' oyu verdiği bu değişiklikler, yıllar sonra çok tartışılacaktı. Bu değişikliklerin paralel devlet yapılanması sürecini hızlandırdığı iddiaları, bu günde tartışılıyor.
Nisan 2017 Referandumu Ne Getirecek
Sonucu ne olur, şimdiden kestirmek pek mümkün değil... Ama önümüzdeki aylarda gerçekleştirilecek referandumdan hangi sonuç çıkarsa çıksın, Türkiye artık eskisi gibi olmayacak...
