Geçen haftaki yazımda yakın gelecekte kağıt paranın tamamen ortadan kalkacağını ve yerini sanal paranın alacağını ifade etmiştim. Hatırlanacağı gibi sanal para sisteminde bugünkü gibi fiili para bulunmayacak, para sanal ortamda hesap kaydı olarak var olacaktır. Ödemeler internet ortamında hesaplar arası para hareketi yoluyla yapılacaktır. Tüketim, tasarruf, yatırım, vergi ödeme, kamu gelirleri, kamu harcamaları, borçlanma, borç verme, borç ödeme bunların hepsi sanal para sisteminde yine olacaktır. Üstelik bütün bunlar bugün olduğundan daha kolay yapılacak, her şey kayıt altında olacak, kayıt dışı ekonomi diye bir sorun kalmayacak, para sistemini işletme maliyeti bugün olduğundan çok daha ucuz olacaktır.

Sanal para sisteminde merkez bankası olacak mıdır? Merkez bankası olacaksa fonksiyonları ne olacaktır?

Merkez bankasının sanal para sisteminde varlığını sürdürüp sürdürmeyeceğine ve fonksiyonlarının ne olacağına karar vermek için, merkez bankasının bugün hangi fonksiyonları yerine getirdiğine ve sanal para sisteminde bu fonksiyonlara ne ölçüde ihtiyaç duyulacağına bakmak gerekir.

Merkez bankası günümüz kağıt para sisteminde;

  • Para üretiyor,
  • Devlete senyoraj kazancı sağlıyor,
  • Piyasadaki para miktarını (likiditeyi) ayarlıyor,
  • Paranın güvenliği için önlem alıyor,
  • Fiyat istikrarını sağlamaya çalışıyor,
  • Bankalar için son başvuru mercii görevi görüyor.

Evvele tıpkı kağıt para sisteminin olduğu gibi sanal para sisteminin de paralı bir ekonomi olduğunu kabul etmek gerekir. Sanal para sisteminde para fiilen var olmamakta, fonksiyonları itibariyle var olmaktadır. Fiili kağıt paraların yerini sanal para almaktadır. Sanal para sisteminde merkez bankası kağıt para yerine sanal para üretmektedir. Sanal para sisteminde para üretme tekeli yine merkez bankasına aittir. Para üretme işi merkez bankasının en önemli görevi olmaya devam edecektir.

Sanal para sisteminde sanal para bilgisayar ortamında sanal olarak üretildiği ve kağıt para sistemindeki gibi devasa para basma ve para stoklama tesislerine ihtiyaç olmadığı için para üretme maliyeti düşmekte, sanal para üretmeden doğan senyoraj kazançları artmaktadır. Dolayısıyla sanal para sisteminde devlet yüksek senyoraj kazançlarını kimseye kaptırmak istemeyecektir, bu işi merkez bankası vasıtasıyla yürütmeyi tercih edecektir. Tabi sanal para sisteminin merkez bankası bugünkü merkez bankasından çok farklı olacaktır.

Piyasadaki para miktarını (likidite) ayarlama ihtiyacı sanal para sisteminde de devam edecektir. Herhangi bir anda piyasadaki sanal para miktarı olması gerekenden kıt veya bol olabilir. Merkez bankası piyasadaki para miktarını ayarlama işini tıpkı kağıt para sisteminde olduğu gibi açık piyasa işlemleri yoluyla yapabilir. Açık piyasa işlemleri sanal ortamda yürütüleceği için teklif alma, teklif verme ve işlemi gerçekleştirme süreleri kısalacak, uygulanan politikanın etkinliği artacaktır. Gecikme (time lag) sorunları minimize olacaktır. Sanal para sisteminde ticari bankacılık sisteminde köklü değişiklikler olacaktır. Bugünkü gibi çok sayıda banka ve şubeye ihtiyaç olmayacaktır. Ticari bankalar büyük ihtimalle yatırım danışmanlığı ve portföy yönetim şirketine dönüşecektir. Dolayısıyla piyasadaki para arzını ayarlamanın ikinci bir yolu olan zorunlu karşılık politikası önemini kaybedebilecektir.

Merkez bankası kağıt para sisteminde paranın güvenliğini sağlamak üzere taklit edilememe, güvenli depolarda muhafaza etme, korumalı zırhlı araçlarla nakletme gibi çeşitli önlemler almaktadır. Merkez bankası için paranın güvenliğini sağlama görevi sanal para sisteminde de kritik görev olmaya devam edecek ama güvenlik sağlama biçimi bugün olduğundan çok farklı olacaktır. Paranın güvenliği merkez bankası dışında hiçbir gücün yeni para üretememesi (özellikle hackerlerin sisteme müdahale edememesi), sisteme tanımlanmış komutlar dışında para hareketi olmaması yoluyla sağlanacaktır. Ekonomik birimler gelir getirici işler yaptıkları zaman hesaplarındaki sanal para miktarı artacak, harcama yaptıkları zaman azalacaktır.

Fiyat istikrarını sağlama görevi günümüz kağıt para sisteminde olduğu gibi sanal para sisteminde de merkez bankasının öncelikli görevi olmaya devam edecektir. Merkez bankası bunu piyasanın likiditesini ayarlayarak sağlamaya çalışacaktır.

Günümüz kağıt para sisteminde ödeme darboğazına giren ticari bankalar merkez bankasından borçlanarak sorunlarını çözebilmektedir. Sanal para sisteminde ticari bankacılığın kökten değişme ihtimali vardır. Sanal para sistemi bugünkü gibi çok sayıda bankaya ve şubeye ihtiyaç duymayacaktır. Bugünkü ticari bankaların görmekte olduğu mevduat toplama, kredi verme, fon transfer etme işlerini, sanal para sisteminde sanal işletim sistemi çok rahat yerine getirebilecektir. Sanal para sisteminde yatırımların finansmanı amacıyla sanal fon havuzları oluşabilir. Merkez bankası kendi belirleyeceği kurallar çerçevesinde fon havuzlarının sürdürülebilirliği çerçevesinde son başvuru mercii görevi görebilir.

Yakın geleceğin dünyası paranın sanal, insanların ve mübadelenin gerçek olduğu bir dünya olacaktır.