Koruyucu aile hizmeti ve koruyucu aile nedir?
Recep DİZDAR: Çeşitli nedenlerle öz ailesi yanında bakımı mümkün olmayan çocukların, bir aile yanına yerleştirilerek, bakımlarının ve eğitimlerinin devlet ile birlikte sağlanması hizmetine koruyucu aile hizmeti diyoruz. Bu hizmeti sağlayan kişi de koruyucu aile oluyor.
Bu 'çeşitli nedenler' ifadesinden kastedilen nedir?
Recep DİZDAR: Çocuğun bakımının, anne ve babası tarafından sağlanamaması, çocuğun istismar edilmesi ya da annesi ve babası olmaması durumları kastediliyor.
Bu çocuklarla ilgili öncelikle nasıl bir çalışma yapılıyor?
Recep DİZDAR: Bizim ilk hedefimiz aile bütünlüğünün bozulmaması ve çocuğun öz ailesinin yanında kalması. Bunun için koruyucu önleyici hizmetlerimiz var. Bu hizmetlerden ilki aileye sağlanan ekonomik destektir. Samsun'da bu şekilde 2 bin 250 çocuğa aile yanında ekonomik destek sağlıyoruz. Eğer sorun ekonomik değilse farklı önlemler alma yoluna gidiyoruz. Ekonomik desteğin yanı sıra sosyal psikolojik destek de sağlıyoruz. Meslek elemanlarımızla birlikte bu aileleri sürekli takip ediyoruz. Bunun yanı sıra danışmanlık tedbiri hizmetimiz var. Rehberlik ve danışmanlık hizmeti sunularak, aileye çocuk yetiştirme, çocukların sosyal faaliyetlere yönlendirilmesi gibi konularda destek sağlıyoruz. Bu destek sırasında da çocuk ailenin yanında oluyor. Önceliğimiz çocuğu aile odaklı hizmetlerden yararlandırmak.
Koruyucu aile hizmetinin yasal dayanağı nedir?
Recep DİZDAR: Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının kuruluşuna esas 633 sayıla kararnamemiz var. Orada konu ile ilgili maddeler mevcut. Yine 5395 sayılı çocuk koruma kanununun 5. maddesinde sayılan 5 tedbir var. Bunlardan biri bakım tedbiri, bu tedbir bir çocuğun kurum ya da koruyucu aile yanına yerleştirilerek bakımı anlamına geliyor. Daha da özele indiğimizde koruyucu aile yönetmeliğimiz var. Bu yönetmelik nasıl bir işleyişin olacağını açıkça gösteriyor.
Kimler koruyucu aile olabilir şartlar neler?
Recep DİZDAR: İlk şart TC vatandaşı olmak ayrıca Türkiye'de ikamet etme şartı da var. Yaş 25 ile 65 arasında olması gerekiyor. En az ilkokul mezunu olacak ve çocuğun anne baba ve ya vasisi olmayacak. Bu şartları taşıyan herkes koruyucu aile olabiliyor. Bunların yanı sıra kişinin koruyucu aile olabilecek vasıfları olması şart. Yani bir çocuğun bakımını, gözetimini sağlayabilecek yeterliliğe sahip olması gerekiyor.
Koruyucu aile bakım modelleri neler, hangi durumlar için hangi modeller uygulanıyor?
Recep DİZDAR: Dört ayrı koruyucu aile bakım modelimiz var. Bu ayrımın amacı koruyucu ailenin profesyonelleşmesidir. Koruyucu aileyi yarı profesyonel bir sistem olarak düşünebiliriz. Birinci model geçici koruyucu aile, bu model mevzuatta var ancak uygulanamıyor. İçeriğinden söz edecek olursak, varsayalım çocuğun acil olarak koruma altına alınmasını gerektirecek bir durum oluştu. Çocuk kurum bakımına alınmadan, direkt koruyucu ailenin yanına yerleştirilip o çocukla ilgili bir sosyal hizmet modeli belirlenene kadar, en fazla bir ay süreyle, koruyucu aile yanında kalması olarak ifade edebiliriz. Şuanda çocuk bu süreci çeşitli birimlerde geçiriyor amaçlanan geçici koruyucu aile yanında olması ve ailesinin yanından ayrılması nedeniyle oluşan tramvayı en hafif şekilde atlatmasını sağlamak. Bir diğer model, akraba ve yakın çevre koruyucu aile modeli. Adından da anlaşılacağı üzere öz anne babası yanında kalamayan çocukların hala, amca, dayı gibi akrabalarının yanında kalmalarına olanak sağlayan bir sistem. Samsun'da bu şekilde 40 ailemiz var. En yaygın olan model süreli koruyucu aile modelidir. Bu modeli de şöyle açıklayabiliriz: öz ailesinin yanında bakımı mümkün olmayan çocukların, bir aile yanında bakımı, eğitimi ve yetiştirilmesi. Bu şekilde koruyucu aile olan 110 ailemiz var. Bir de uzmanlaşmış koruyucu aile modeli var bu da özel çocukları kapsıyor. Örneğin suça sürüklenen çocuklar ve suç mağduru çocuklar. Bu ailelerde profesyonellik arıyoruz. Bu modelimiz de şuanda uygulanmıyor. Aktif olan İki modelimizden faydalanan 169 çocuğumuz var.
Nasıl koruyucu aile olunur, süreç nasıl ilerliyor?
Recep DİZDAR: Tüm modeller için süreç aynı. İl müdürlüğümüzde koruyucu aile birimi var. Bu birime şahsen başvuru gerekiyor. Kişi evliyse başvuruyu mutlaka çift olarak yapmalılar. Bu başvuru sırasında bazı belgeler (sağlık raporu, adli sicil kaydı vb.) istiyoruz. Bu belgeler tamamlandıktan sonra sosyal inceleme süreci başlatılıyor. Bu süreçte kişininailenin sosyal yaşantısı, psikolojik özellikleri, çocuk yetiştirme konusunda yeterliliği gibi konular değerlendiriliyor. Bu süreç 1-2 ay (en az 5 görüşme yapıyoruz). Bunlar sağlandıktan sonra ailenin uygunluğu tespit edilirse benim başkanlığını yaptığım ve dört meslek elemanından oluşan komisyonda bir değerlendirme daha yapılıyor. Bu raporun değerlendirilmesi sonucunda da eğer uygun görülürse aileye statü kazandırıyoruz. Bu süreçte ailenin çocukla ilgili talepleri de dikkate alınıyor. Biz de aileye göre yönlendirmeler yapabiliyoruz.
Sonrasında çocuk, hemen yerleştiriliyor mu ailenin yanına?
Recep DİZDAR: Hemen değil. Öncelikli olarak tanıştırıyoruz. Bu tanışma genellikle koruyucu aile biriminde, bazen de kurumda oluyor. Bu tanışmada uyum sağlandıysa aile ve çocuğa (büyükse) sorular soruyoruz. Her iki taraf olumlu dönerse izin sürecini başlatıyoruz. Bu süreç en fazla 2 ay sürüyor. Bu süreçte çocuğu ailenin yanında izliyoruz ve tam anlamıyla uyum sağlanırsa aile ile bir sözleşme imzalıyoruz. Bunun neticesinde de koruyucu ailelik süreci başlamış oluyor.
Çocuğun öz ailesi ile bağı kopuyor mu bu süreçte?
Recep DİZDAR: Kesinlikle o bağı koparmıyoruz. Çünkü çocuğun öz aileye dönüşü her zaman gerçekleşebilir. Kurumumuzun, çocukla ilgili hakları devam ediyor. Kurumun uygun gördüğü vakitlerde çocuğun öz ailesi ile görüşmesini sağlıyoruz ve bunu koruyucu aileye de anlatıyoruz.
Koruyucu aileye sağlanan imkanlar neler?
Recep DİZDAR: Ailenin talebi doğrultusunda, aileye çocuğun yaşına ve öğrenim durumuna göre 600 ile bin 300 lira arasında ödeme yapıyoruz. Kreş imkanı sağlıyoruz. Koruyucu aile engelli bir çocuğumuzu almışsa ödemeler yüzde 50 oranında arttırılıyor.
Samsun'da kaç çocuk var koruyucu aile için bekleyen?
Recep DİZDAR: 0-6 yaş grubunda 25 çocuğumuz var. Bunlardan bir kısmı evlat edinme hizmetinden de faydalanmaya uygun. Ama 15 çocuk şuan koruyucu ile için bekleyen çocuk sayısı. Şunu da belirtmek isterim kurum bakımındaki ya da korunmaya ihtiyacı olan tüm çocukları koruyucu aileye verebiliriz. Kısacası öz ailesi yanında bakılması mümkün olmayan tüm çocuklar koruyucu aileye verilebilir.
Bu şekilde kaç çocuk var?
Recep DİZDAR: 5 çocuk kuruluşumuzda toplam 330 çocuğumuz var. Ancak bu çocuklarımızın tamamını koruyucu aileye verebilmemiz söz konusu değil tabi ki.
Koruyucu ailenin evlat edinmeden farkı nedir?
Recep DİZDAR: Evlat edinme bir çocuğun, aile tarafından velayetinin alınarak hukuksal bağ kurulmasıdır. Bu konunun hukuksal boyutu da söz konusu aile bir yıl kadar izleniyor akabinde de evlat edinme davası açılıyor. Bu dava sonucunda eğer aile mahkemesi, uygun görürse çocuk ailenin nüfusuna geçiyor. Soyadını alıyor mirasçısı oluyor, öz aile ile bir bağlantısı kalmıyor. Çocuğun öz ailesi onu evlat edinen aile oluyor. Koruyucu aile modelinde ise çocuğun adı ve soyadı değiştirilemez. Koruyucu aile modelinde evlat edinmenin aksine aile velayet hakkını almaz. Koruyucu aile çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğunu devlet ile paylaşırken çocuğun velayeti biyolojik ailesinde kalır.
Koruyucu aile konusu ile ilgili, diğer şehirlerle kıyas yapacak olursak Samsun nasıl bir konumda?
Recep DİZDAR: Türkiye sıralamasında Samsun 7. sırada. Bu da iyi bir sıralama ama biz, sıralamadan ziyade kurum bakımındaki çocuk sayısını azaltarak, koruyucu aile sayısını arttırmaya yönelik çalışmalar yapmayı daha uygun görüyoruz. Geçen yıldan bu yana kurum bakımındaki çocuk sayısını 40 azalttık. 370 çocuk varken kurum bakımında şuanda 330 çocuk var.
Son olarak neler söylemek istersiniz?
Recep DİZDAR: Size çok teşekkür ediyorum. Halkımızın koruyucu aile hizmetini önemsemesini istiyoruz.
Biz teşekkür ederiz.
Röportaj: Burcu DÜZGÜN ÇOBAN
Fotoğraf: Pirsu DÜZGÜN
