Mehmet'im çarıksız Yemen'den geldi,

Şahadet gürledi sonsuzu deldi,

Gök mavi yer beyaz kefeni aldı,

Ak yaşlar nar oldu Sarıkamış'ta.

... (Ömer Ekinci Micingirt)

Tarihimizde Aralık ayında yaşanan, hafızalarda yer etmiş en önemli olay Birinci Dünya Savaşı esnasında Kafkas Cephesinde yaşanan Sarıkamış felaketidir. Geçtiğimiz 26-27 Ekim' de Tunceli ilimizin, Nazimiye ilçesi, dağlık kesiminde yürütülen iç güvenlik harekatı esnasında aniden bastıran kar ve tipi nedeniyle havadan tahliyesi gerçekleştirilemeyen jandarma özel harekat timindeki iki uzman çavuşumuzun şehadeti Sarıkamış'ı yeniden hatırlamamıza yol açtı.

Alman Genelkurmayından Hindenburg-Ludendorf ikilisi tarafından Batı cephesinde 26-31 Ağustos tarihleri arasında Rus kolorduları birbiri ardına kuşatılıp imha edildi. Ludendorf bu zafere 1410 yılında Polonya ve Litvanyalıların Töton şövalyelerine karşı kazandıkları zafere ve sözkonusu yerdeki köyün adına atfen "Tanenberg Muharebesi'' adını verdi.

Rusları doğuda da sıkıştırmak isteyen Almanlar yaptıkları planı Enver Paşa'ya kabul ettirdiler.Türk kurmay heyeti ve ordu komutanı HASAN İZZET PAŞA ise harekatı erteleyip baharda yapmaktan yanaydılar.Ordu komutanı HASAN İZZET PAŞA'NIN '' Ben bu şartlar altında başlatılacak bir harekatın sorumluluğunu alamam'' diyerek istifa etmesi üzerine Enver Paşa, bizzat Trabzon üzerinden Erzurum'a gelmiştir. ENVER PAŞA Türk Ordusunun yapacağı plan ile ilgili çalışmalara başlamış, 3'ncü ordu komutanı HASAN İZZET PAŞA yerine kendisini Ordu komutanı olarak belirlemiş, 10'ncu kolordu komutanı ZİYA PAŞA'NIN yerine de HAFIZ HAKKI PAŞA'YI görevlendirmiştir. Rus ordularının imhasına yönelik planın tamamlanmasına ve koordinesine yönelik çalışmalara başlanmıştır. Türk Ordusunun planı; Rus kuvvetlerinin AZAP mevziinin doğusuna çekilmeden imhasını sağlamak maksadıyla, süvari tümenin ARAS nehri güneyinden HASANKALE - BAŞKÖY - KAĞIZMAN istikametinde 11 'nci kolordu KÖPRÜKÖY-MECİNSİRT-SARIKAMIŞ istikametinde, 9' ncu kolordu 1' nci kolu NARMAN-ÇATAK-BARDIZ-SARIKAMIŞ (kuşatma) istikametinde ikinci kol, NARMAN-OLTU istikametinde 10'ncu kolordu ToRtUM- OLTU-KOŞAR istikametinde taarruz edecektir.

Sarıkamış Harekatı Türk Ordusunun Planı

22 Aralık 1914 günü 10'ncu kolordu Narman bölgesindeki GENERAL STOMIN grubuna başarılı bir taarruz yaparak geriye atmıştır. 23 Aralık 1914 günü Rus ordusu cephedeki 11 nci kolordu taarruz etmiş, 10'ncu kolorduya KARS yolu açılmıştı.

10'ncu Kor. Bardız kuzeyi hedefine değil de KOŞAR-BEYKÖY üzerinden Sarıkamış'ın doğusuna ilerleyeceğini bildirmiş, 9'ncu kolordu 29' ncu tümen ile ayrıca BARDIZ'a gelmişti. Hafız Hakkı Bey beklemeksizin 3'ncü ve 31'nci tümenlerle KOŞAR istikametine yönelmiştir. Beliren bu durumda iki kolordu arasındaki mesafe koordineyi sağlamayacak boyutta tehlikeli bir biçimde açılmıştır, Enver Paşa da 25 Aralık 1914'te 29'ncu tümenle Sarıkamış istikametinde ileri harekata devam etmiştir.

Rus ordu komutanı MICHAYESVSKI cephedeki durumun aydınlanması üzerine büyük bir kuşatma ile karşı karşıya bulunduğunu anlamış, geçit ve gediklerin tutulması maksadına yönelik savunma tedbirleri almıştır.

29'ncu tümen ile çok zor şartlar altında Sarıkamış önlerine kadar gelen Enver Paşa 25-26 Aralık 1914'te şehre girememiş, 26 Aralık 1914'te Sarıkamış önlerine gelen 17'nci tümen ile birlikte taarruza devam etmiştir. Ruslar gerilerden getirdikleri birlikleri savuma için tertiplediğinden yapılan taarruzlar başarılı olamamış, yalnız iki Türk kolordusu tarafından kuşatılan Rus komutanı geri çekilmek için de hazırlıklara başlamıştır.

10'ncu kolordu Sarıkamış'a bir an öce varabilmek için ALLAHUEKBER dağları üzerinden 9'ncu kolordu ise Sarıkamış dağları üzerinden kar ve tipi altında yaptıkları ilerlemede çok zayiat vermiş, Sarıkamış önlerinde sadece iki kolordunun mevcudu 10.000 kişi kalmıştı. Ruslar ise savunan birliklerinin mevcudunu 15.000'e çıkarmıştı.

27 Aralık 1914'te her iki kolordunun Sarıkamış'a yaptığı taarruzlar başarılı olamamış, sadece bir Türk alayı girmeyi başarmışsa da karşı taarruzla geri çekilmiştir.

Enver Paşa taarruzun tekrarı ve başarısını Sarıkamış'a 40 km. yaklaşan 11. nci kolorduya bağlamıştır.

Ruslar beliren bu tehdidi ve kuşatmayı ortadan kaldırarak Türk kuvvetlerini geri atmak maksadıyla Sarıkamış'ta büyük bir kuvvet tertiplenmiştir. (41 piyade taburu, 20 süvari bölüğü, 62 top) 4 Ocak 1915'te büyük bir karşı taarruz başlatmışlar, bu gün başarılı olamamışlar, 5 ve 6 Ocak 1915 harekatında Türk kolordusunu geriye atmaya başlamışlardır.

Bugüne kadar iki Türk kolordusundan 25.000 kişi karlar altında can vermiştir. Yapılan muharebeler sonucunda Rus ordusu ARAS vadisindeki ilk yerine ulaşmıştır. SARIKAMIŞ muharebelerinde Rus ordusu 30.000, Türk ordusu 50.000 kişi kaybetmiştir. Rus kaynaklarına göre ise Türk ordusu 90.000 kişi kaybetmiştir. Karlar kalktıktan sonra gerçeği Ruslar itiraf etmiş, 25.000 Türk askerinin gömüldüğünü yazmışlardır.

Bu harekatın en önemli siyasi sonucu; bu cephede baharla birlikte daha zor durumda kalacaklarını düşünen Rusların, biran önce boğazlara yönelik bir harekatın başlatılmasını İngiltere ve Fransa'dan istemeleri sonucu Çanakkale cephesinin açılması olmuştur. Alınan sonuç Türk Kurmay heyetini haklı çıkarmış 3'ncü ordu düşmana değil KIŞ'a yenilmiştir. Harp tarihinin bize öğrettiği ''Yetersiz hazırlıkla taarruz etmektense, hiç taarruz etmemek daha iyidir.'' öğretisi burada da gerçekleşmiştir.

Tüm şehitlerimizi rahmetle minnetle anıyorum, ruhları şad, mekanları cennet olsun olsun.