Son yıllarda toplumsal tartışmaların önemli bir konusu haline gelen gaslighting, nihayet bilimsel bir mercek altına alındı. Kanada’daki McGill Üniversitesi ve Toronto Üniversitesi’nden araştırmacılar, gaslighting’i, beynin öğrenme ve öngörü mekanizmalarına dayanan bir çerçeveyle ele alarak, bu psikolojik taktiğin nasıl işlediğini açıklığa kavuşturdu.
Gaslighting Beynin Öğrenme Süreciyle Nasıl Bağlantılı?
Yapılan araştırmalar, gaslighting’in aslında beynin “öngörü hatası minimizasyonu” adını verdiğimiz doğal öğrenme süreciyle bağlantılı olduğunu gösterdi. Kısacası, bir kişi güven duyduğu birinden beklediği davranışı gördüğünde, beyninin bu öngörüye dayalı olarak nasıl tepkiler verdiği ortaya kondu. Ancak gaslighting yapan kişi, bu beklentileri kasıtlı olarak ihlal ederek, hedef kişiyi şaşırtıcı bir şekilde yönlendiriyor. Bu durum, beynin öğrenme sürecini, yani çevresel verileri işleme ve beklentilere tepki verme mekanizmasını manipüle ediyor.
Gaslighting Kurbanı Herkes Olabilir
McGill Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nden araştırma başyazarı Willis Klein, gaslighting’in yalnızca zayıf kişilere yönelik bir manipülasyon olmadığını belirtiyor. Klein, “Gaslighting mağdurlarının özel bir zayıflığı olması gerekmez. Yanlış kişiye güvenildiği sürece, bu manipülasyona herkes açık olabilir” diyor. Araştırma, kişilerin benlik algılarının başkalarıyla olan ilişkilerine dayandığını vurguluyor. Bu da demek oluyor ki, gaslighting’i her insan yaşayabilir, yalnızca manipülatör tarafından hedef alınması gerekebilir.
Travma ve Bağlanma Stilleri Gaslighting’e Karşı Savunmasızlık Oluşturuyor
Ancak Klein, bazı bireysel özelliklerin, örneğin bağlanma stilleri veya geçmiş travmaların, kişilerin gaslighting’e karşı daha savunmasız hale gelmesine neden olabileceğini de belirtiyor. İnsanlar geçmişte yaşadıkları duygusal travmalar veya güvensiz bağlanma stilleri nedeniyle, manipülatif davranışlara daha yatkın hale gelebilirler. Bu durum, gaslighting yapan kişinin manipülasyonlarını daha etkili kılarak kurbanın beynindeki öngörü mekanizmasını hedef alabilir.
Gaslighting'in Psikodinamik Teorilerden Farklı Yeni Bir Yaklaşım
Araştırmacılar, gaslighting'i klasik psikodinamik teoriler yerine modern bilişsel sinirbilim ve sosyal öğrenme teorileri ile açıklamayı tercih ediyor. Bu yeni yaklaşım, manipülasyonun, hedef kişinin beyninin çevresel verileri işleme ve beklentilere göre tepki verme mekanizmasını nasıl istismar ettiğini daha net bir şekilde ortaya koyuyor. Böylece, gaslighting'in sadece bir psikolojik tac*z değil, beynin öğrenme süreçlerini bozacak derecede etkili bir strateji olduğu anlaşılmış oluyor.