Ayasofya Camii, İstanbul'un fethinde gelenek gereği şehrin büyük kilisesi olarak camiye çevrilmiştir.
Şehrin büyük kilisesini camiye çevirme ya da şehrin en büyük camisine Ayasofya adını verme geleneği, fetihlerde hep devam edegelmiştir.
Bu konudaki gelenek, gerek fetih öncesi ve gerekse fetih sonrası hem Osmanlı padişahları ve hem de halk tarafından sürdürülmüştür.
Örneğin; Kanuni tarafından BenefşeKalesi'nde Fethiye adıyla kiliseden çevrilme cami, Edirne'de Kaleiçi'nde geçen yüzyıla kadar Ayasofya adıyla tanınan cami, yine Edirne'nin Enezİlçesi'nde kiliseden çevrilme Ayasofya Camii, İznik'te fetihten sonra kiliseden çevrilen Ayasofya Camii, Yugoslavya'nın Ohri kasabasında kiliseden çevrilme Ayasofya Camii, Yunanistan'ın Selanik kentinde kiliseden çevrilme AyasofyaCamii, Bulgaristan'ın Sofya kentinde kiliseden çevrilme Ayasofya Camii, Trabzon'da kiliseden çevrilme Ayasofya Camii, Kırklareli'nin Vize İlçesi'nde yine kiliseden çevrilme Ayasofya Camii o yerlerin fetih sembolleridir.
Aynı durum her fetihte örnek alınmış İstanbul'daki Ayasofya Camii de bütün fetihlerimizin önemli sembollerinden birisidir.
Merhum Üstat Ayasofya Camii'nin sembol olması noktasında şöyle diyor:'Tarihimizde, Fatih'ten başka her hükümdarın (aksiyomu), isterse vatana eklediği toprak Fatih'inkinden bin misli fazla olsun, ulvi kemal ve noksansızlıkmanasına, tamam olmaktan uzaktır. Yalnız Fatih'tedir ki, kendi zaman ve mekanına göre, dava hedefini, muhteşem ve muazzam bir tamamlık içinde buluyoruz.'İşte bütün bunları (sembolize) eden, remzlendiren de cihanın en güzel beldesi İstanbul ve onun kalbi Ayasofya…'
'… Demek ki, Ayasofya, ne taş, ne çizgi, ne renk, ne cisim, ne de madde senfonisi; sadece mana, yalnız mana… İstanbul'daki Süleymaniye, Edirne'deki Selimiye, bunlara karşılık da Roma'daki (Sen Piyer) ve Paris'teki(Notrdam), bizde ve onlarda daha niceleri, madde ve hatta gayelerine bağlı mana kıymeti olarak, Ayasofya'nın eşik taşına bile denk olamaz.'
'…Milyonluk bir orduda, bir emirle, herkes silahını kalbine dayayıp tetiği çekse ve intihar etse, bu emrin o orduya vereceği zararı hangi düşman sağlayabilir?..Ayasofya'nın kapatılması işte böyle olmuştur…'Gençler! Bugün mü, yarın mı, bilemem!
'Fakat Ayasofya açılacak!.. Türkün bu vatanda kalıp kalmayacağından şüphesi olanlar, Ayasofya'nın da açılıp açılmayacağından şüphe edebilirler.'
Ayasofya'yı, artık önüne geçilmez bir sel açacak…'
Bekleyin gençler!..Biraz daha rahmet yağsın… Sel yakındır. Fatih ve onun nesline selam!'
Selam ve dua ile..
