Samsun ile özdeşleşmiş Onur Anıtı'nın yapılışı 92 yıl öncesine dayanıyor. Samsun halkı, Atatürk'ü ve ilk adımı ölümsüzleştirmek için bu anıtın yapılmasını istiyor. Atatürk sevgisi öyle büyük ki o dönem başlatılan kampanya ile Onur Anıtı'na dair bütün masraflar Samsun halkı tarafından karşılanıyor. Heykelin yapılış süreci ile ilgili dikkat çekici detayları Gazetemiz Köşe Yazarı Şakir Demirci anlattı. Samsun Onur Anıtının kaidesiz yüksekliği 4,75 metre kaideli 8,85 metredir. Büyük bir kaide üzerinde şahlanan bir at üstünde, Atatürk bütün heybeti ile görülüyor. Batıya, çok uzaklara dikilen bakışları azim doludur. Bu bakışlarda ve duruşta korkusuzluk vardır. Onur Anıtı düşüncesi ne zaman, nasıl ortaya çıkmış? Şakir DEMİRCİ: 1922 YILINDA Ankara'da Yenigün Gazetesi bir zafer abidesi yapılması için kampanya başlatıyor. Bu kampanya çok büyük ilgi görüyor. Bunun üzerine konu meclise taşınıyor ve bir komisyon kurulmasına karar veriliyor. Çıkış noktası bu şekildedir. Komisyon neler yapıyor? Şakir DEMİRCİ: O dönemde henüz bir heykel geleneği yok. Ülkenin durumu da malumunuz. Bir kurtuluş savaşından çıkılmış. Dolayısıyla yurtiçinde heykel yapacak kişi de yok. Araştırma sonunda Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel'e başvuruyorlar. Bu heykeli yapması için teklifte bulunuyorlar. Sonrasında neler oluyor peki, Krippel Türkiye'ye geliyor mu? Şakir DEMİRCİ: Evet, 1925 yılında Ankara'ya geliyor. Gazi Mustafa Kemal, Atatürk Orman Çiftliği'nde onu kabul ediyor. Neler oluyor o görüşmede Krippel 'in amacı nedir? Şakir DEMİRCİ: Krippel öncelikle, heykelini yapacağı tarihi kişiliği yakından görmek istiyor. Aldığı teklifin Türkiye için ne kadar önemli olduğunu biliyor. Geldiğinde Gazi Mustafa Kemal'in fotoğraflarını çekiyor. Heykel ile ilgili nasıl bir çalışma yapacağını zihnen belirliyor. Görüşme sonrası heykel ile ilgili çalışma hemen başlıyor mu? Şakir DEMİRCİ: Heykeltıraş Heinrich Krippel, görüşmenin ardından Viyana'ya gidiyor. Orada bulunan atölyesinde çalışmalara hemen başlıyor. Krippel'e daha önce başka heykeller de yaptırılmış mı? Şakir DEMİRCİ: Evet, ilk heykeli 1926 yılında Sarayburnu'nda yapıyor. 1926 yılında Konya'da yapılan Atatürk Heykeli ve 1927 yılında yapılan Ankara Ulus Meydanı'ndaki Zafer Abidesi de onun eserleridir. Kripel o dönem Türkiye'de tanınan bir heykeltıraş. Biliyorsunuz Ankara denince akla gelenlerden biri de Ulus'taki Zafer Abidesi'dir. Kripel bu abideden sonra da Onur Anıtı için çalışmalara başlıyor. Samsun halkı bu heykel ile ilgili neler düşünüyor, nasıl bir davranış ortaya koyuyor o dönem? Şakir DEMİRCİ: Özellikle az önce söz ettiğim üç heykelin ardından Samsun halkı büyük bir heyecan duyuyor. Ayrıca bu heykel ile Samsunlular Gazi Paşa'ya şükran borçlarını ifade etmek istiyor. Ve Samsunluların Onur Anıtı ile ilgili büyük bir coşku duyduklarını söyleyebilirim. Halk bu coşkuyu, yöneticilere de yansıtıyor mu, örneğin bu talep belediyede nasıl yankı buluyor? Şakir DEMİRCİ: Kesinlikle, belediye meclisi halkın bu coşkulu başvurusunu hemen gündemine alıyor. Yer tespiti yapılıyor. Heykelin bulunduğu alan o zaman denize sıfır. Henüz denize dolgu yapılmamış ve orası da Ulu Önder'in Samsun'da karaya ilk adım attığı yer. Samsun halkı Atatürk'ü ve bu önemli olayı ölümsüzleştirmek amacıyla Atatürk'ün Samsun'da çıktığı noktada bir anıt heykel yaptırmaya karar vermiştir. Yer tespitinin ardında da heykelin kaidesinde kullanılacak taşlarla ilgili ihale açılıyor. O ihaleyi kim kazanıyor? Şakir DEMİRCİ: O ihaleyi kazanan iki kişi var 19 Mayıs 1927′de Vali Kazım Paşa tarafından kaidesinin temeli atılan heykelin kaidesinde kullanılacak taşlarla ilgili olarak yapılan ihaleyi 27 lirayla Amasyalı Şirinzade Kemal ve Havzalı Hacı Ali Ağazade Kemal Beyler kazanıyor. Heykelin yapımıyla ilgili Krippel ismi dışında herhangi bir araştırma yapılıyor mu? Şakir DEMİRCİ: Uzun boylu bir araştırmaya ihtiyaç duyulmuyor. Daha önce ülkemizde üç heykel yapmış olan Avusturyalı Heinrich Krippel akla gelen ilk isim oluyor. Netice olarak heykeli devlet mi Samsun halkı mı talep ediyor? Şakir DEMİRCİ: Kesinlikle Samsun halkının talebi sonucu belediye meclisi tarafından heykel sipariş ediliyor. Heykel ile ilgili masrafları kim karşılıyor, bu masraflar ne kadar? Şakir DEMİRCİ: Anıtın kaidesi 20.000 TL'ye, Heykel ise 80.000 TL'ye mal olmuş ve Anıtın tüm masraflarını, Samsun halkı gönüllü bir kampanya ile topladığı paralarla karşılamıştır. Aslında bu davranış da Samsunluların Atatürk sevgisine dair en büyük göstergelerinden biridir. Heykelin yapım aşamasından bahsedecek olursak neler söyleyeceksiniz? Şakir DEMİRCİ: Heykellerin bronz dökümleri parçalar halinde Viyana'daki 'Vereinigte Metallwerke'de yapılmıştır. Samsun 19 Mayıs Anıtı Heykeli'nin dökümleri de 32 parça halinde yine Viyana'da 'Vereinigte Metallwerke'de yapılmış, 32 parça son ayarlar ve temizlikleri ve rötuşları yapılmak üzere yola çıkarılmadan önce monte edilmiş, kontrol edilmiş ve sonra tekrar sökülerek taşınmak üzere 32 adet sandığa konulmuştur. Heykel Samsun'a nasıl getiriliyor? Şakir DEMİRCİ: Samsun halkı tarafından Avusturyalı heykeltıraş H. Krippel'e yaptırılan bronz Atatürk heykeli Doviç Levant Lini kumpanyasına ait bir Alman vapuruyla ücretsiz olarak (özellikle ücret almamışlar) 15 Ekim 1931 günü Samsun'a getirildi. Heykelle birlikte H. Krippel ve Mayer isimli Viyanalı bir mühendiste Samsun'a gelmiştir. Sandıklar hava muhalefeti nedeniyle 17 Ekim Salı günü gemiden indirilebilmiştir. Heykel gelirken herhangi bir sorun yaşanıyor mu? Şakir DEMİRCİ: Samsun gümrük idaresi o günün koşullarına göre çok yüksek miktarda gümrük vergisi talep ediyor. Bu da bir problem oluşturuyor. Nasıl çözülüyor bu sorun? Şakir DEMİRCİ: Dönemin Samsun Mebusu Emin Bey TBMM'ne müracaat ediyor. Talebini meclis kabul ediyor. Sorun da böylece çözülmüş oluyor. Heykel geldikten sonra hemen tamamlanıyor mu? Şakir DEMİRCİ: H. Krippel ve yardımcısı Mayer iki haftalık yoğun bir çalışmayla 29 Ekim 1931 tarihinde Onur Anıtı bitiriliyor. Onur Anıtı'nın açılış töreninde neler yaşanıyor? Şakir Demirci: Anıtın açılış töreni için başlangıçta İnönü Zaferi'nin yıl dönümü olan 10 Ocak günü düşünülmüş ancak bazı hazırlıkların yetişmemesi üzerine açılış töreni, 15 Ocak (Kanun-i Sani) 1932 Cuma günü, büyük bir kalabalığın katılımıyla gerçekleşmiştir. Saat 14'e yaklaşırken Tokat'tan gelen askeri bando marşlar çalarak tören alanına gelmiş, ardından askeri kıta, jandarma, polisler, mektepliler, esnaf cemiyeti mensupları, şehirde yaşayan yabancılar, konsoloslar, sınai ve mali müessese mensupları, civar kasabalardan gelen halk ve Samsun halkı anıtın etrafında yerlerini almış. Çok büyük bir coşku yaşanmıştır. Bando tarafından çalınan İstiklal Marşı'nın ardından, anıtın önünde yapılan kürsü'den Reis-i Cumhur ve Başvekil tarafından gönderilen telgraflar okunmuştur. Hangi ifadeler yer almıştır o telgraflarda? Şakir Demirci: 'Salim Bey, Samsun Valisi Muhterem Samsun Halkının şahsıma karşı besledikleri asıl duyguların kıymetli bir tezahürünü bildiren telgrafınızdan pek mütehassıs oldum. Teşekkür muhabbet ve selamlarımın halka arzını rica ederim.' Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal. ' Salim Bey, Samsun Valisi Büyük Gazi'nin heykellerinin rakz-ı münasebetiyle vatanı seven Samsun Halkının gösterdiği asil ve necip duygularla teşekkür ederim. Efendim.'... Başvekil İsmet İşte Onur Anıtı'nın yapılışının kısa hikayesi budur. Çok teşekkür ederiz. Röportaj: Burcu DÜZGÜN ÇOBAN