Son yıllarda hafızaya dair pek çok şey değişti. Bilim insanları, beynin hafızayı nasıl depoladığına dair eski teorilerin yeterli olmadığını keşfetti. Yeni yapılan deneyler, beynimizin anıları nasıl farklı biçimlerde kaydettiğine dair önemli ipuçları sunuyor. İşte bu ilginç gelişmenin detayları...
Yeni Araştırma: Beyin Hafızayı Zamanla Nasıl Değiştiriyor?
Nature dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, beynin hafıza üzerinde düşündüğümüzden çok daha farklı bir şekilde çalıştığını ortaya koydu. Araştırmalar, anıların zamanla beynin farklı nöron grupları tarafından taşındıkça değiştiğini gösteriyor. Sinirbilimciler, yer ve çevre ile ilgili anıların beyinde “yer hücreleri” tarafından depolandığına inanıyordu. Bu hücrelerin, hipokampüs bölgesinde yer aldığı düşünülüyordu. Ancak 2010’ların başından itibaren bu görüş sorgulanmaya başlandı.
2010’lardan Sonra Yeni Bulgular Ortaya Çıktı
1960'lardan beri geçerli olan “yer hücreleri” teorisi, 2010'lara kadar pek sorgulanmadı. Ancak 2013 yılında Nature Neuroscience dergisinde yayımlanan bir araştırma, beynin uzay temsilinin düşündüğümüz kadar sabit olmadığını ortaya koydu. Bu çalışmada fareler labirente yeniden girdiklerinde, bazı hücreler aktif kalırken, aktif nöron gruplarının zamanla değiştiği gözlemlendi. Bu olguya "hipokampal temsil kayması" denildi. Ancak bu farkların dış etkenlerden kaynaklandığı düşünülüyordu. Dobeck ve ekibi, bu durumu daha ayrıntılı incelemek için sanal gerçeklik ortamında bir deney yapmaya karar verdi.
Deneyin Tasarımı: Sanal Gerçeklikte Anı İzleme
Deneğin tasarımında fareler, video oyun kumandasına benzer bir koşu bandında yürüdü. Etraflarında, sabit bir sanal labirent simüle eden ekranlar vardı. Bilim insanları, dış etkenleri ortadan kaldırmak için her turda aynı koku için bir koni kullandılar ve akustik ortamı dengelemek amacıyla beyaz gürültü çaldılar. Aynı zamanda, sinir hücrelerinin aktive olduğunda floresan ışık yaymasını sağlayan teknikler kullanılarak hipokampal hücrelerin aktiviteleri gerçek zamanlı olarak izlendi.
Deney Sonuçları: Anılar Zamanla Değişiyor
Kontrollü bir ortamda yapılan deneyin sonucunda, farelerin çoğu sinirsel temsili zamanla değiştirdiği gözlemlendi. Kaydedilen hücrelerin yalnızca %5-10'u "geleneksel" konum hücreleri gibi davrandı ve her seferinde tutarlı şekilde tetiklendi. Bu kararlı hücreler, aynı zamanda en uyarılabilir hücrelerdi, bu da uyarılabilirliğin anıların sabit tutulmasını sağlayan hücrelerle ilişkili olduğunu gösterdi. Araştırmacılar, bu "kayma" fenomeninin beynin benzer deneyimleri birbirinden ayırt etmesine ve böylece farklı anıları hatırlamamıza yardımcı olduğunu öne sürüyorlar.
Hafızanın Zamanla Değişmesinin Sebebi
Beynin, aynı yeri tekrar tekrar ziyaret ettiğimizde bile anıları farklı şekilde kaydetmesinin bir yolu olarak “kayma” olgusunun işlev gördüğü düşünülüyor. Beynimiz zamanın akışını takip edebilmek için farklı deneyimleri birbirinden ayırmaya çalışıyor. Bu şekilde, örneğin iş yerinizin, okulunuzun ya da parkın her ziyaretini farklı bir anı olarak hatırlayabilirsiniz. Beynin bu şekilde bilgi işlemesi, aynı anıyı her seferinde biraz farklı kaydetmesinin ardındaki ana sebep olabilir.
En İstikrarlı Anılar: Beynimiz Neyi Sabit Tutar?
Deneyin sonucunda en istikrarlı anıların, yüksek uyarılabilirliğe sahip hücrelerle ilişkili olduğu ortaya çıktı. Bu hücrelerin hafızada kalıcı etkiler yaratma potansiyeline sahip olduğu gözlemlendi. Ayrıca, beyin yaşlandıkça hipokampal hücrelerin uyarılabilirliğinin azalması, hafızanın gerilemesinin bir parçası olabilir. Araştırmacılar, bu uyarılabilirliği artırmak ya da korumak yoluyla hafızayı daha sağlıklı tutabileceğimizi düşünüyor, ancak bunun için daha fazla araştırma yapılması gerektiği vurgulanıyor.
