Türkiye ekonomisinin bel kemiğini oluşturan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ'ler), dinamik yapıları ve hızlı karar alma mekanizmalarıyla piyasanın en aktif oyuncularıdır. Ancak bu dinamizm, beraberinde büyük bir kırılganlığı da getirir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ve kur oynaklığının (volatilite) yüksek olduğu piyasalar, işletmeler için sadece rekabetin değil, aynı zamanda finansal hayatta kalma mücadelesinin verildiği bir arenadır. Bir sabah uyandığınızda hammadenize %10 zam geldiğini, ancak müşterinizden alacağınız tahsilatın vadesine daha 3 ay olduğunu düşünün. İşte bu "kur riski", birçok karlı işletmenin nakit akışını bozan ve hatta iflasa sürükleyen görünmez bir düşmandır.
Ticaretin altın kuralı "uçuza alıp pahalıya satmak" olsa da, döviz kurlarının sürekli değiştiği bir ortamda "maliyet" kavramı bile belirsizleşmektedir. Hammaddesini Euro ile alan, elektriğini Dolar endeksli ödeyen ama ürününü vadeli Türk Lirası ile satan bir imalatçı için kar marjı, üretim bandında değil, döviz bürosunun tabelasında belirlenir hale gelmiştir. Bu nedenle modern işletmecilikte finansal okuryazarlık, en az üretim kalitesi kadar hayati bir yetkinliktir.
İşletmenizin maliyetlerini doğru hesaplamak, gelecekteki nakit akışını planlamak ve fiyat teklifi verirken zarar etmemek için piyasa verilerine tam hakimiyet şarttır. Güncel kur seviyelerini takip etmek ve Euro Kaç Lira oldu diye anlık kontrol sağlamak, vereceğiniz ticari kararların isabet oranını artıracaktır. İlgili bağlantıyı ziyaret ederek piyasa nabzını tutabilirsiniz.
Bu makalede, işletmelerin korkulu rüyası olan "Kur Riski"ni tanımlayacak, Forward (Vadeli İşlem) ve VIOP gibi finansal korunma (Hedging) araçlarını basitçe anlatacak ve KOBİ'lerin uygulayabileceği "Doğal Korunma" yöntemlerini inceleyeceğiz.
1. Kur Riski Nedir ve İşletmeyi Nasıl Vurur?
Kur riski, döviz kurlarındaki belirsizlik nedeniyle işletmenin gelecekteki nakit akışlarında, kar marjında veya piyasa değerinde meydana gelebilecek olası kayıplardır.
İşlem Riski (Transaction Risk)
En sık karşılaşılan türdür. Bir sözleşme yapıldığı an ile ödemenin gerçekleştiği an arasındaki kur farkından kaynaklanır.
- Örnek: Bir mobilya üreticisi, İtalya'dan 10.000 Euro'luk kumaş sipariş etti. Sipariş günü Euro 30 TL idi (Maliyet: 300.000 TL). Ödeme vadesi ise 60 gün sonraydı. 60 gün sonra kur 35 TL olduğunda, borç 350.000 TL'ye çıktı. Üretici, kumaşı işlemeye başlamadan 50.000 TL zarar yazdı. Eğer bu farkı ürün fiyatına yansıtamazsa, karı eridi.
Çevrim Riski (Translation Risk)
Bilanço riskidir. Şirketin varlıklarının veya borçlarının döviz cinsinden olması durumunda, dönem sonu bilançosunda TL karşılığının değişmesiyle ortaya çıkan muhasebesel kardır veya zarardır.
Ekonomik Risk (Rekabet Riski)
Siz dövizle iş yapmasanız bile, rakibinizin dövizle iş yapması sizi etkiler. Örneğin, yerli malı kullanan bir üreticisiniz. Ancak rakibiniz hammaddesini Euro ile yurt dışından daha ucuza getiriyorsa ve kur düşerse, rakibiniz fiyat kırabilir ve pazar payınızı çalabilir.
2. "Yerine Koyma Maliyeti" Tuzağı
Enflasyonist ve kurun yükseldiği ortamlarda KOBİ'lerin yaptığı en büyük hata, "Tarihi Maliyet" ile fiyatlama yapmaktır.
- Hatalı Senaryo: Deponuzda 6 ay önce 10 Euro'ya (Kur: 20 TL iken 200 TL'ye) aldığınız bir ürün var. Bugün kur 30 TL. Siz "Maliyetim 200 TL, 300 TL'ye satsam %50 kar ederim" derseniz batarsınız. Çünkü o ürünü sattıktan sonra yerine yenisini koymak için (10 Euro x 30 TL) 300 TL ödemeniz gerekecek. Yani kar ettiğinizi sanırken, sermayenizi tüketmiş olursunuz.
- Doğru Strateji: Fiyatlama her zaman "Yerine Koyma Maliyeti" (Replacement Cost) üzerinden, yani güncel kur üzerinden yapılmalıdır.
3. Türev Araçlarla Korunma: Forward ve VIOP
Birçok KOBİ sahibi, türev ürünleri "büyük şirketlerin işi" veya "kumar" olarak görür. Oysa bunlar, işletmeyi sigortalamak gibidir.
Forward (Alivre) İşlemler
Bankanızla yapılan bir sözleşmedir. Banka size der ki: "Bugün kur 34 TL. Senin 3 ay sonra 100.000 Euro ödemen var. Gel anlaşalım, ben sana 3 ay sonra kuru ne olursa olsun 35.50 TL'den 100.000 Euro satmayı taahhüt ediyorum."
- Avantajı: Kur 3 ay sonra 40 TL olsa bile, siz 35.50'den alırsınız. Maliyetinizi bugünden sabitlersiniz ve kafanız rahat olur.
- Dezavantajı: Kur 30 TL'ye düşerse, siz yine 35.50'den almak zorundasınız. Yani Forward işleminden "kar etmek" değil, "belirsizliği ortadan kaldırmak" hedeflenir.
VIOP (Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası)
Borsa İstanbul bünyesinde işlem görür. Banka ile pazarlık yapmadan, elektronik ortamda "Döviz Vadeli İşlem Sözleşmesi" alıp satabilirsiniz.
- Kaldıraç İmkanı: 1 birim teminatla (örneğin 1000 TL), yaklaşık 10 birimlik (10.000 TL) döviz pozisyonu riskini yönetebilirsiniz. Bu sayede paranızın tamamını dövize bağlamadan, kur artışına karşı kendinizi korursunuz (Hedge edersiniz).
4. Doğal Korunma Yöntemleri (Natural Hedging)
Finansal enstrümanlara girmeden, ticari yapınızı düzenleyerek de riskinizi azaltabilirsiniz.
- Döviz Cinsinden Uyumluluk: "Geliriniz neyse, borcunuz o olsun." Eğer yurt içine TL ile satış yapıyorsanız, asla ve asla dövizle borçlanmayın. Eğer ihracatçıysanız ve kasanıza Euro giriyorsa, Euro kredisi kullanmak veya hammaddeyi Euro ile almak sizi kur riskinden korur (Çünkü gelir ve gider aynı para birimindendir).
- Stok Yönetimi: Kurun artacağını öngörüyorsanız, nakitte kalmak yerine hammadde stoğunu artırmak bir korunma yöntemidir. Mal, paradan daha iyi bir değer saklama aracı olabilir.
- Dövizli Sözleşmeler: Mümkünse tedarikçilerinizle veya müşterilerinizle kur sabitleme anlaşmaları yapın veya sözleşmelere "Kur şu seviyeyi geçerse fiyat revize edilir" maddesi ekleyin.
5. KOBİ'lerin Yapmaması Gereken Hatalar
- Spekülasyon Yapmak: "Dolar haftaya düşer, ödemeyi o zaman yapayım" demek ticaret değil, kumardır. İşletmenin amacı kurdan para kazanmak değil, esas faaliyetinden (üretim/hizmet) kar etmektir.
- Panik Alımları: Kur aniden fırladığında panikleyip en tepeden döviz almak, genellikle zararla sonuçlanır. Soğukkanlı bir risk politikası önceden belirlenmelidir.
- Tek Bankaya Bağımlılık: Kur makasları bankadan bankaya değişir. Özellikle yüklü işlemlerde birden fazla bankadan veya hazine masasından fiyat (kota) almak, binlerce lira tasarruf sağlar.
Sonuç: Gemiyi Limana Sağlam Yanaştırmak
Denizcilikte bir kural vardır: "Rüzgarın yönünü değiştiremezsin ama yelkenlerini ayarlayabilirsin." KOBİ'ler için de döviz kurları, yönünü değiştiremeyecekleri bir rüzgardır. Merkez bankalarının kararlarına veya küresel siyasete müdahale edemezsiniz. Ancak işletmenizin yelkenlerini (finansal yapısını) buna göre ayarlayabilirsiniz.
Forward işlemleri, doğru fiyatlama stratejileri ve doğal korunma yöntemleri, fırtınalı havalarda geminizin alabora olmasını engeller. Unutmayın, en başarılı işletme en çok ciro yapan değil, nakit akışını en iyi yönetip fırtınalardan sağ çıkan işletmedir. Kur riski yönetimi, bir tercih değil, sürdürülebilirliğin ta kendisidir.
