Samsun, Milli Mücadele'nin simge şehri olmasının yanı sıra Anadolu'nun İslamlaşma sürecinde önemli roller üstlenmiş pek çok veli ve alimin türbesine ev sahipliği yapmaktadır.
Şehrin kültürel dokusunu zenginleştiren Samsun Türbeleri, hem yerel halkın hem de dışarıdan gelen ziyaretçilerin huzur bulmak ve dua etmek amacıyla sıkça uğradığı duraklardır.
Mimari yapılarıyla dönemlerinin sanat anlayışını yansıtan bu eserler, kentin sadece modern yüzünü değil, aynı zamanda köklü inanç geçmişini de gözler önüne serer. Dağların doruklarından şehir merkezindeki sessiz avlulara kadar yayılan bu manevi miras, geçmişin bilgeliğini ve sükunetini günümüze taşımaktadır.
Samsun'un En Çok Ziyaret Edilen Manevi Durakları
Şehir genelinde halkın büyük saygı duyduğu ve her birinin kendine has bir rivayeti bulunan başlıca Samsun Türbeleri şu şekilde sıralanmaktadır:
- İshak Baba Türbesi
- Gökçeli Camii Ve Türbesi
- Kılıç Dede Türbesi
- Şeyh Seyyid Kudbettin Türbesi
İshak Baba Türbesi
Selçuklu dönemine ait olduğu düşünülen bu türbe, İlkadım ilçesi Selahiye Mahallesi'nde yer alır. İshak Baba’nın, Horasan üzerinden Anadolu’ya gelen ve "Alperen" geleneğini temsil eden bir şahsiyet olduğu rivayet edilmektedir.
-
Denizcilikle Bağı: Türbenin denize hakim bir yamaçta bulunması sebebiyle, tarih boyunca Karadeniz'e açılan gemicilerin uğrak noktası olmuştur. Eski dönemlerde gemicilerin yola çıkmadan önce burada dua ettikleri ve adak adadıkları bilinmektedir.
-
Yapı Özellikleri: Türbe, mimari açıdan oldukça sade, kargir bir yapıya sahiptir. Geçirdiği restorasyonlarla günümüze ulaşan yapı, kentin modern dokusu içinde tarihsel bir vaha gibi korunmaktadır.
Gökçeli Camii Ve Türbesi (Çivisiz Cami)
Çarşamba ilçesi Göğceli Mezarlığı içerisinde bulunan bu kompleksin en dikkat çekici özelliği, caminin 1206 yılında tamamen ahşap yığma tekniğiyle, hiç çivi kullanılmadan inşa edilmiş olmasıdır.
-
Gökçeli Baba: Caminin bahçesindeki türbede yatan zatın kimliği hakkında net tarihi belgeler kısıtlı olsa da, halk arasında "Gökçeli Baba" olarak anılmakta ve camiyi inşa eden veya o dönemde orada hizmet eden bir veli olduğuna inanılmaktadır.
-
Bilimsel Veriler: Yapılan dendrokronoloji (ağaç halkası analizi) çalışmaları, caminin yapımında kullanılan ağaçların 13. yüzyılın başlarına ait olduğunu kanıtlamıştır. Türbe ve cami, Anadolu’daki ahşap mimarinin dünyadaki en nadide örneklerinden biridir.
Kılıç Dede Türbesi
Samsun’un en merkezi noktalarından biri olan ve kendi adıyla anılan mahallede (Kılıçdede Mahallesi) bulunan bu türbe, kentin en çok bilinen manevi mekanlarındandır.
-
Tarihsel Kimlik: Kılıç Dede’nin, bölgenin fethine katılan ve bu sırada şehit düşen bir komutan veya sancaktar olduğu kabul edilir. İsmini, elinde kılıcıyla savaşırken şehit düştüğü yönündeki halk anlatılarından almıştır.
-
Kentsel Hafıza: Eskiden daha geniş bir mezarlık alanının parçası olan türbe, kentin büyümesi ve modern yolların yapılmasıyla bugün binaların ve ana yolların arasında kalmıştır. Ancak bu merkezi konumu, gün içinde yüzlerce kişinin geçerken dua etmesine vesile olmaktadır.
Şeyh Seyyid Kudbettin Türbesi Ve Camii
İlkadım ilçesinin Kökçüoğlu Mahallesi'nde bulunan bu yapı, ismini Abdulkadir Geylani Hazretleri'nin torunlarından biri olduğuna inanılan Şeyh Seyyid Kudbettin’den alır. Kendisi, bölgenin İslamlaşma sürecinde önemli rol oynamış bir alim ve mücahiddir.
-
Mimari ve Çevre: Türbe, 1300'lü yıllara tarihlenen bir caminin hemen bitişiğinde yer alır. Türbenin etrafındaki hazire (mezar topluluğu), Samsun'un en eski müslüman mezarlığı olarak kabul edilen Kökçüoğlu Mezarlığı ile bütünleşiktir. Burada Osmanlı dönemine ait çok kıymetli taş işçilikli mezarlar bulunmaktadır.
-
Manevi Önemi: Bölge halkı tarafından "Kudbettin Baba" olarak anılan bu zatın kabri, özellikle cuma günleri ve dini bayramlarda yoğun ziyaretçi akınına uğramaktadır.
Bu yapılar, zaman içinde restorasyon görerek aslına uygun bir şekilde korunmaya çalışılmıştır. Kişisel/ticari gizlilik nedeniyle açıklanmayan vakıf kayıtları ve yerel yönetimlerin bakım programları sayesinde, bu eserlerin gelecek nesillere aktarılması garanti altına alınmaktadır.
Mimari Özellikler Ve Estetik Değerler
Samsun Türbeleri incelendiğinde, büyük çoğunluğunun Selçuklu mimarisinin karakteristik özelliklerini taşıdığı gözlemlenmektedir. Genellikle sekizgen veya kare planlı olan bu yapılar, kubbeli ya da konik çatı sistemleriyle tamamlanmıştır.
Taş işçiliğinin en zarif örneklerini görebileceğiniz giriş kapıları ve pencereler, dönemin taş ustalarının maharetini sergiler. Bazı türbeler ise bölgenin iklim şartlarına uygun olarak tamamen ahşap malzemeden, "çandı" tekniği denilen çivisiz yöntemle inşa edilmiştir. Bu mimari çeşitlilik, Samsun'u Karadeniz inanç turizminde özel bir noktaya yerleştirmektedir.
Ziyaret Kültürü Ve Toplumsal Önemi
Halk arasında dilden dile aktarılan mucizevi hikayeler, bu türbelerin etrafında güçlü bir manevi bağ oluşmasını sağlamıştır. Ziyaretçiler, özel hayatın gizliliği kapsamında tuttukları niyetleri ve dualarıyla bu mekanlara gelirken, belirli günlerde ve kandil gecelerinde yoğunluk artmaktadır.
Özellikle Şeyh Seyyid Kudbettin gibi isimlerin hayat hikayeleri, şehrin kuruluş aşamasındaki eğitim ve irşad faaliyetlerine ışık tutar. Belediyeler ve sivil toplum kuruluşları, bu alanların temizliği ve güvenliği için periyodik çalışmalar yürütmektedir. Samsun'u keşfe çıkanların, kentin modern meydanlarından sonra bu sessiz ve huzurlu inanç duraklarına zaman ayırması, şehri tanımak adına unutulmaz bir deneyim olacaktır.
