Depreme Hazırlıkta Yeni Dönem: Teknoloji Sahaya İniyor
Türkiye'nin sık sık karşı karşıya kaldığı depremler, artık farklı bir bakış açısıyla ele alınıyor. Tomorrow Summit 2025 etkinliğinde gerçekleştirilen “0.Gün: Deprem ve Yapay Zekâ” oturumu, bu konuyu derinlemesine ele aldı. Oturumda, Yapı Denetim ve Deprem Mühendisleri Derneği Başkanı Nazmi Şahin ile Hacettepe Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna Unutmaz, yapay zekânın olası faydalarını bilimsel ve uygulamalı yönleriyle değerlendirdi.
"Evleriniz Gerçekten Güvenli mi?"
Konuşmasına çarpıcı bir soruyla başlayan Nazmi Şahin, 22 Mayıs’ta Ege Denizi’nde meydana gelen 6.1 büyüklüğündeki depreme dikkat çekerek yapıların sağlamlığının hâlâ büyük bir soru işareti olduğunu belirtti. Van, Elazığ, Malatya ve İzmir’de denetlenen yapılar %100 başarı sağlarken, 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde yaşanan trajedinin temelinde zemin hataları ve yetersiz denetim olduğunu vurguladı. Şahin’e göre, "doğal zekânın" şehirleşme kararlarındaki hataları, yapay zekâ ile düzeltilebilir.
Deprem Tahmininde Yeni Ufuklar
Prof. Dr. Berna Unutmaz ise yapay zekânın deprem mühendisliğine getirdiği katkılardan bahsetti. Türkiye'nin fay hatlarıyla iç içe bir coğrafyada bulunduğunu hatırlatarak, en önemli hedefin insanların hayatta kalmasını sağlayacak yapılar inşa etmek olduğunu vurguladı.
Unutmaz’a göre, yapay zekânın dört temel uygulama alanı bulunuyor:
- Deprem senaryolarının oluşturulması
- Hasar öngörüleri
- Erken uyarı sistemleri
- Veri yönetimi
Yapay Zekâ Depremleri Önceden Gördü mü?
Texas Üniversitesi tarafından geliştirilen özel bir algoritmanın, gerçekleşen depremlerin %70’ini bir hafta önceden tahmin edebildiğini belirten Unutmaz, bu başarının tesadüf olmadığını ifade etti. Çin’de yürütülen saha çalışmalarında kullanılan bu algoritma, 14 büyük depremin tamamına yakınını doğru öngördü ve yalnızca birinde yanıldı.
Bu tür sistemlerin Türkiye gibi sismik riski yüksek ülkelerde hızlıca entegre edilmesi gerektiğini vurgulayan Unutmaz, sensörlerden drone’lara kadar çeşitli teknolojilerin yapay zekâ ile birleşerek şehir planlamasından afet yönetimine kadar geniş bir etki alanı sunduğunu belirtti.
30 Saniyelik Fark, Hayat Kurtarabilir
Yapay zekânın en çarpıcı kullanım alanlarından biri de erken uyarı sistemleri. Unutmaz, yıkıcı S dalgalarından önce gelen P dalgalarının algılanması sayesinde, insanların 10 ila 30 saniyelik kritik bir süreye sahip olabileceğini açıkladı. Bu süre içinde elektrik ve doğalgaz hatlarının kesilmesi gibi önleyici adımlar atılarak büyük faciaların önüne geçilebileceğini belirtti.
“30 saniye kısa gibi görünse de, bu süre birçok hayatı kurtarmak için fazlasıyla yeterli. Ancak toplum bu süreci nasıl değerlendireceğini bilmiyor.”
– Prof. Dr. Berna Unutmaz
Binalara Kare Kod: Yeni Nesil Denetim
Nazmi Şahin, deprem anında hızlı bilgiye ulaşımı kolaylaştıracak bir projeden bahsetti: kare kod sistemi. Her binanın girişine yerleştirilecek kare kodlar sayesinde, binaya dair tüm teknik detayların saniyeler içinde görüntülenebileceğini ifade etti. Böylece hem denetim süreçleri dijitalleşecek hem de arama-kurtarma çalışmalarında zaman kazanılacak.
“Telefonunuzu kapınıza yerleştirilmiş kare koda tuttuğunuzda, inşaat firmasından temel detaylarına kadar tüm bilgilere ulaşabileceksiniz.”
– Nazmi Şahin
Şahin’in önerdiği bu sistem, hâlihazırda kullanılan UYDS (Ulusal Yapı Denetim Sistemi) ve EBİS (Elektronik Beton İzleme Sistemi) gibi yazılımlara ek olarak, yapı güvenliği konusunda yeni bir katman oluşturabilir.
Gerçek Zamanlı Veriyle Anında Müdahale
Deprem sonrası oluşan büyük veri yükünü yönetmek de bir başka zorluk. Yapay zekâ, milyonlarca sensör verisini eşzamanlı analiz ederek hangi bölgelerin en çok zarar görebileceğini önceden tespit edebiliyor. Bu sayede afet yönetiminde zaman kaybı azalıyor, karar alma süreçleri hızlanıyor.
Unutmaz’a göre, zemin yapısı ve bina geçmişi gibi kriterler üzerinden yapılan hasar tahminleri, kurtarma çalışmalarında dakikalar içinde kritik kararlar alınmasına olanak sağlıyor.
Toplum Hazır mı? Eğitim Şart
Hem Şahin hem de Unutmaz, yapay zekâ uygulamalarından maksimum verim alınabilmesi için toplumsal farkındalık ve eğitim seferberliğinin başlatılması gerektiğini ifade etti. Sanal gerçeklik destekli eğitimler ve simülasyonlarla, vatandaşların deprem anında nasıl davranmaları gerektiği öğretilmeli.
“Yapay zekâ bize rehber olabilir ama onu nasıl kullanacağımızı öğrenmek zorundayız. Deprem bilinci henüz yeterince gelişmedi.”
– Nazmi Şahin
Görünen o ki, yapay zekâ yalnızca teknolojik bir sıçrama değil; doğru kullanıldığında insan hayatını koruyacak bir devrim niteliğinde. Ancak bu devrimi hayata geçirmek, toplumun bilinç düzeyi ve sistemlerin doğru entegrasyonuyla mümkün olacak.
